به منظور بررسی اثر تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام و لاینهای نخود، این تحقیق به مدت سه سال زراعی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه اجرا گردید. در این بررسی ارقام نخود در 4 سطح(جم، 31-60-12، پیروز و کاکا) به عنوان فاکتور اصلی و تراکم بوته در چهار سطح(20، 30، 40 و 50 بوته درمترمربع) به عنوان فاکتور فرعی درنظر گرفته شد. صفات تاریخ 50 درصد گلدهی، 90درصد رسیدگی فیزیولوژیکی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، وزن صددانه و عملکرد دانه مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد، اختلاف بسیار معنی‌داری بین سال در تمام صفات وجود داشت. بین ارقام نخود و نیز اثر متقابل سال در رقم، به غیر از عملکرد دانه در سایر صفات اختلاف معنی‌دار مشاهده شد. بیشترین عملکرد دانه مربوط به نخود رقم جم با متوسط 1153 کیلوگرم درهکتار بود. همچنین تأثیر تراکم بر عملکرد و تعداد غلاف در بوته بسیار معنی‌دار بود. بیشترین عملکرد دانه در تراکم 40 بوته در مترمربع با متوسط 1158 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. بین ارقام نخود از نظر تراکم بوته اختلاف وجود داشت. نتایج بررسی نشان داد که در نخود سفید جم، تراکم 20 بوته درمترمربع(64 کیلوگرم در هکتار) و در نخودهای 31-60-12، پیروز و کاکا، تراکم 30 بوته درمترمربع(به ترتیب 97، 58 و41 کیلوگرم درهکتار)، مناسب‌ترین و اقتصادی‌ترین تراکم را ایجاد کرده و قابل توصیه است.
)